විල්පත්තුව සහ සිංහරාජ විනාශයේ FB සැරිසැරූ බොහොමයක් ඡායාරූප බොරු
Fake News: විල්පත්තුව සහ සිංහරාජය ගැන පළ වන ව්‍යාජ ඡායරූප හඳුනා ගන්නේ කෙසේද? - BBC සිංහල සේවය
සිංහරාජයේ සිදුවෙනවා කියන විනාශය කුමක්ද?
ඇඩ්මින්: “අපි විතරක් නෙමෙයි. මේක හැමෝම දාපු Postඑකක්නේ. පසුගිය කාලේ සිංහරාජයේ පස් කපන්න පටන් ගත්තා.“
ඒ කොහෙද?
ඇඩ්මින්: “සිංහරාජයේ මායිමේ. මට ඒ ඒරියා එකේ නම හරියට මතක නැහැ. පස්සේ UN ඒකෙන් එහෙම තර්ජන ආවා ලෝක උරුම ලැයිස්තුවෙන් එහෙම අයින් කරනවා කියලා. ඊට පස්සේ ඒක නතර වුනා. ඒත් ටික ටික ඒ වැඩේ වෙනවනේ. විල්පත්තුවෙත් ඕකමනේ වුනේ.“
නැහැ පාර කපපු එක නෙවෙයි. විශාල ප්‍රදේශයක කැලේ කපලා කියන එක ගැන අහන්නේ ?
ඇඩ්මින්: “නැහැ නැහැ.. ඒ ෆොටෝ එක වැරදි එකක්. අපි ඒක ඊට පස්සේ අයින් කළා. අපිත් ගත්තේ හැම තැනකම share වුනු ෆොටෝ එකක්. බලද්දී ඒක වෙනස්. ගොඩක් අය කිව්වා මේක වැරදි එකක් කියලා. පස්සේ අපි ඒක අයින් කළා.“
ඉහත දැක්වෙන්නේ පරිසරය සුරැකීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටින්නේ යැයි පවසන ෆේස්බුක් පිටුවක ඇඩ්මින්වරයෙකු සමග බීබීසී සිංහල සේවය කළ සංවාදයකි. සිංහරාජයේ වන විනාශයක් සිදු වෙතැයි පවසමින් පළ කළ ව්‍යාජ ඡායරූපයක් සංවාදයට හේතු විය.
එකී ඡායාරූපය, වන විනාශය සම්බන්ධයෙන් 2013 වසරේදී පළ වූ විදේශීය වෙබ් පුවතක ද දැකිය හැක. එමෙන්ම ලොව පුරා විවිධ භාෂාවලින් පළ වූ තවත් ලිපිවල ද එම ඡායාරූපය අඩංගු වන අතර බ්‍රසීලයේ සිදු වූ බව පැවසෙන වන විනාශයකට අදාළ පුවත් සඳහා ද එම ඡායාරූපය යොදා ගනු ලැබ ඇත.
ඉහත සඳහන් ඇඩ්මින්වරයා සමග කළ සංවාදයේදී ඔහු වැඩිදුරටත් කියා සිටියේ “මම අඹරැල්ලා කියලා පේජ් එකකින් ගත්තේ. තව කොහේ හරි තිබ්බා. මට ඒක මතක නැහැ” යනුවෙනි.
තමා අතින් සිදු වූ වරද පිළිගනිමින් එකී ඡායාරූපය සිය ෆේස්බුක් පිටුවෙන් ඉවත් කිරීමට ඉහත කී ඇඩ්මින්වරයා කටයුතු කර තිබුණ ද ඒ වන විටත් එය දහස් ගණනින් ෆේස්බුක්හි හුවමාරු වී තිබිණි.
යම් කිසි පුද්ගලයෙකු දැන හෝ නොදැන ව්‍යාජ පුවතක් හෝ ඡායාරූපයක් සමාජ ජාලවලට එක් කිරීමේ ඇති භයානකත්වය වන්නේ ‘Share‘ නොකර, ඕනෑම අයෙකුට එවැනි පුවතක හෝ ඡායාරූපයක පිටපතක් (Screen shot) ලබා ගැනීමේ හැකියාව නවීන ජංගම දුරකතන සතු බැවිනි.
පනස් දහසකට අධික පිරිසක් සාමාජිකත්වය දරන ඉහත කී ෆේස්බුක් පිටුවෙන් එකී ව්‍යාජ පුවත ඉවත් කිරීමෙන් පමණක් ‘Share‘ වීම නොනවතින්නේ එබැවිනි.
කෙසේ නමුත් එවැනි ව්‍යාජ පුවතකින් හෝ ඡායාරූපයකින් ජනතාව යම් කිසි සාමාජීය ගැටලුවක් දෙස බලන ආකාරයට බලපෑම් එල්ල විය හැක. එමෙන්ම ඒ හරහා එහි විශ්වසනීයත්වය හීන විය හැකි බව ඉහත කී ඇඩ්මින්වරයා ද පිළිගනී.
පහත දැක්වෙන්නේ, සිංහරාජයේ සිදු වෙමින් පවතින වන විනාශයක් බව පවසමින් පළ වූ තවත් ඡායාරූප පෙළකි. මල්ෂාන් චතුරංග නමැති පුද්ගලයෙකුගේ ෆේස්බුක් පිටුවක පළ කරනු ලැබ ඇති එම ඡායාරූප පෙළ හුවමාරු (Share) වී ඇති සංඛ්‍යාව අට දහසකට අධිකය.
එහි දැක්වෙන පළමු ඡායාරූපය 2015 වසරේ පළ වූ අන්තර්ජාල පුවතක අඩංගුව වේ. එය ඉන්දුනීසියාව සම්බන්ධයෙන් පළ වූ පුවතකි. බීබීසී ඉන්දුනීසියානු සේවය ද ඒ බව තහවුරු කළේය. වන විනාශය සහ පරිසරය සම්බන්ධ බොහෝ පුවත් සඳහා එකී ඡායාරූපය යොදා ගෙන ඇති ආකාරය ද දැකගත හැක.
එමෙන්ම දෙවන ඡායාරූපය 2016 වසරේ පළ වූ පුවතක දැක ගත හැකි අතර එය බ්‍රසීලයේ ඇමේසන් වනයේදී කැමරාවට හසු කර ගෙන ඇතැයි සඳහන් වේ. එම ඡායාරූපය විවිධ භාෂාවලින් අන්තර්ජාලයේ පළ වූ තවත් පුවත් සිය ගණනක ද ඇතුළත් වේ. තෙවන ඡායාරූපය ද 2018 වසරේ සිට ලොව පුරා විවිධ භාෂාවලින් පළ වූ වෙබ් අඩවි තුළ දැකිය හැක.
උකුස්සන් හම ගැසූ පාපතරයන්ගේ සිට “මහජන වැටුපෙන් නඩත්තු වෙමින් වගකීම් පැහැර හරින” රාජ්‍ය නිලධාරීන්, අල්ලස් ලබා ගන්නා පොලිස් නිල දරුවන් මෙන්ම පොදු ප්‍රවාහනයේදී කාන්තාවන් ලිංගික හිංසනයට ලක් කරන පුරුෂයන්ට එරෙහිව නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ෆේස්බුක් ඇතුළු සමාජ ජාල මුල් වූ අවස්ථා දුලභ නොවේ.
ජනතා බදූ මුදලෙන් ඉදි කළ ඇතැම් යටිතල පහසුකම් සඳහා දේශපාලනඥයන්ගේ මුහුණු යොදා ස්ථාපනය කළ පුවරු යළි හකුලා ගැනීම සඳහා බල කෙරුණේ ද සමාජ ජාල හරහාය. මහජන අභිමතයට පිටුපා දේශපාලන අවශ්‍යතා මත ආරම්භ කර සමාජ ජාල ඔස්සේ එල්ල වූ විරෝධය හමුවේ මග නැවතුනු ව්‍යපෘති ද මේ අතර වේ.
එවැනි සමාජීය බලවේගයක් නිර්මාණය කිරීම සඳහා වේදිකාවක් බවට පත්ව ඇති සමාජ ජාල තුළ පළ කරනු ලබන තොරතුරුවල නිවැරදිභාවය අතිශය වැදගත් වන්නේ එබැවිනි.
ඡායාරූපයක නිවැරදිභාවය පරීක්ෂා කරන්නේ කෙසේද?
- අදාළ ඡායාරූපයේ බාගත කර ගන්න නැතිනම් ඒ සඳහා එහි URLලිපිනය යොදා ගන්න. ඡායාරූපයක් ගූගල් කිරීම සඳහා මේ යොමුවට පිවිසෙන්න
- අදාළ ඡායාරූපය Upload කරන්න
අදාළ ඡායාරූපය මීට ඉහතදී පළ වී ඇති වෙනත් පුවතක් සඳහා යොදා ගෙන ඇත්නම් ඊට අදාළ වෙබ් අඩවි පහත දැක්වෙන පරිදි තිරයේ දිස් වනු ඇත.
ව්‍යාජ පුවතක් යනු?
ව්‍යාජ පුවත් (Fake News) සහ ඡායාරූප සමාජ ජාල තුළ විශාල වශයෙන් සැරිසරන අතර එවැනි පුවත් පළ කරනු ලබන පුද්ගලයන්ගේ අරමුණ එකිනෙකට වෙනස් විය හැක.
ව්‍යාජ පුවත් වර්ග දෙකකි
- සත්‍ය නොවන යමක් පිළිබඳ ජනතාව අතර විශ්වාසයක් ඇති කිරීමේ අරමුණින් හෝ වෙබ් අඩවි වෙත වැඩි අවධානයක් යොමු කරවා ගැනීම සඳහා ඇතැම් පිරිස් සිතාමතාම ව්‍යාජ පුවත් පළ කරති.
- ඇතැම් වාර්තාවල යම් සත්‍යයක් තිබුණ ද ඒවා සම්පූර්ණයෙන් නිවැරදි වාර්තා නොවේ. උදාහරණ: පුවතක් පළ කිරීමට ප්‍රථම මාධ්‍යවේදීන් හෝ බ්ලොග් ලේඛකයන් විසින් ඊට සම්බන්ධ කරුණු පිළිබඳ නිසි සොයා බැලීමක් සිදු නොකිරීම හෝ කරුණු උලුප්පා වාර්තා කිරීම.
ව්‍යාජ පුවත් සහ ශ්‍රී ලංකාව
සමාජ ජාල ඔස්සේ සංසරණය වන ව්‍යාජ පුවත් සහ ඡායාරූප ලොව වෙනත් රටවලට මෙන්ම ශ්‍රී ලංකාවට ද බලපා ඇත.
මියන්මාරයේ රෝහින්ග්‍යා අර්බුදය හටගත් අවස්ථාවේ රෝහින්ග්‍යා මුස්ලිම්වරු ශ්‍රී ලංකාවට ද පැමිණෙමින් සිටින බවට සමාජ ජාල ඔස්සේ ව්‍යාජ පුවත් පළ විය.
එමෙන්ම ආහාරවලට “වඳ පෙති” එක් කරන බව පවසමින් පුවත් පළවීමත් සමග එහි පවතින විද්‍යාත්මක පසුබිම සම්බන්ධයෙන් ශ්‍රී ලාංකිකයන් දැනුවත් කිරීම සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය ද ඉදිරියට පැමිණියේය.
2018 වසරේ රටේ ඇතැම් ප්‍රදේශවල කලහකාරී සිදුවීම් හටගත් අවස්ථාවේදී මහජනතාව අතර වෛරී සහ වර්ගවාදී ප්‍රකාශ පතුරුවා හැරීමට සහ යම් ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා සංවිධානය කිරීමට ඇතැම් පාර්ශවයන් විසින් නීති විරෝධී ලෙස සමාජ මාධ්‍ය ජාල භාවිත කරනු ලැබූ බව රජයේ ප්‍රවෘත්ති දෙපාර්තමේන්තුව එවක පැවසීය.
අසත්‍ය ප්‍රචාර හා වෛරී ප්‍රකාශ සිදු කළ බවට චෝදනා ලත් කිහිප දෙනෙකු පොලිසිය විසින් අත්අඩංගුවට ද ගනු ලැබිණි.
තත්ත්වය පාලනය කිරීම සඳහා, ඇතැම් සමාජ මාධ්‍ය මත තාවකාලික වාරණයක් පැනවීමට බලධාරීහු එවක කටයුතු කළහ.
වට්ස් ඇප් පණිවුඩ සේවාව (WhatsApp) භාවිත කරන්නන් වෙත ලැබෙන ඕනෑ ම ආකාරයක තනි පණිවුඩයක් යළි වෙනත් පුද්ගලයන් වෙත යැවීම (Forward) වාර 5කට පමණක් සීමා කිරීමට එම සමාගම පසුගිය ජනවාරි මස කටයුතු කළේය.
වට්ස් ඇප් පණිවුඩ සේවාව විසින් එවැනි පියවරක් ගනු ලැබුවේ සිය පණිවුඩ ජාලය හරහා ව්‍යාජ පුවත් පැතිර යාම වැළැක්වීමේ උත්සාහයක් වශයෙනි.
“ව්‍යාජ පුවතක්” ව්‍යාජ පුවතක් නොවන අවස්ථා
සත්‍ය පුවතක් වුවත් එය පිළිගැනීමට සූදානම් නොමැති පුද්ගලයෙකු හෝ යම් කිසි කණ්ඩායමක් විසින් සත්‍ය පුවතක් ව්‍යාජ පුවතක් ලෙස හුවා දැක්විය හැක.
යම් කිසි කරුණක් සම්බන්ධයෙන් වෙනස් මතයක් දැරීම හේතුවෙන් සත්‍ය පුවතක්, ව්‍යාජ පුවතක් ලෙස හැඳින්වීමට ඇතැම් පුද්ගලයෙකු හෝ කණ්ඩායමක් කටයුතු කිරීමට ඉඩ ඇත.
ව්‍යාජ පුවත් පළ කිරීම දිනෙන් දින ගැටලුවක් බවට පත් වෙමින් තිබේ.
ව්‍යාජ පුවතක් හඳුනා ගන්නේ කෙසේද?
ව්‍යාජ පුවතක් පළ කිරීමෙන් ගැලවී සිටීම සඳහා වැදගත්වන කරුණු කීපයක්.
- අදාළ පුවත වෙනත් අයකු විසින් පළ කරනු ලැබ ඇත්දැයි සොයා බැලීම
- අදාළ පුවත ගුවන් විදුලියේ, රූපවාහිනියේ හෝ පුවත්පතක පළකොට ඇත්දැයි සොයා බැලීම
- අදාළ පුවත පළ කරනු ලැබ ඇති ආයතනය හෝ ෆේස්බුක් පිටුව පිළිබඳ මීට පෙර අසා තිබේද?
- අදාළ පුවත පළ කරන ලද වෙබ් අඩවියේ විශ්වසනීයත්වය
- ඡායාරූප හෝ වීඩියෝ දර්ශනවල ස්වභාවය (ඇතැම් විට සංස්කරණය කරන ලද ඡායාරූප සහ වීඩියෝ දර්ශන ඇතුළත් ව්‍යාජ පුවත් පළ වේ)
- අදාළ පුවත විශ්වාස දනවන සුළු දැයි යන්න සිතාබැලීම
ඉහත කී කරුණු සම්බන්ධයෙන් සෑහීමකට පත් විය නොහැකි නම් එවැනි පුවතක් පළ කිරීමෙන් වැළකී ඒ පිළිබඳ තවදුරටත් සොයා බැලිය හැක.
